परिभाषा
मिलेमतो/मिलिभगत भन्नाले प्रतिस्पर्धालाई सीमित गर्न, बजार मूल्य नियन्त्रण गर्न, बजार सेयर बाँडफाँड गर्न वा अन्य प्रतिस्पर्धा विरोधी गतिविधिहरूमा संलग्न हुनका लागि उद्योग भित्रका प्रतिस्पर्धी व्यवसाय वा फर्महरूबीचको मिलेमतो वा सहकार्यको अभ्यासलाई जनाउँछ। मिलेमतोले सामान्यतया नाफा बढाउन, अनिश्चितता घटाउने वा बजार प्रभुत्व कायम राख्ने उद्देश्यका साथ आफ्ना कार्य, निर्णय वा मूल्य निर्धारण रणनीतिहरू समन्वय गर्न प्रतियोगीहरू बीच सम्झौता वा अन्य व्यवस्थाहरू समाविष्ट गर्दछ। मिलेमतो/मिलिभगतले उत्पादन, कृषि, ऊर्जा, यातायात, दूरसञ्चार, र वित्तलगायत विभिन्न उद्योग र क्षेत्रहरूमा ठाडो प्रभाव पार्दछ।
मिलेमतो/मिलिभगतका प्रमुख पक्ष र विशेषताहरू
मिलेमतो/मिलिभगतका केही प्रमुख पक्ष र विशेषताहरू यसप्रकार छन्:
- सामूहिक सम्झौताहरू (Collusive Agreements): मिलेमतोले प्रतिस्पर्धी फर्महरू बीचको औपचारिक वा अनौपचारिक सम्झौताहरू, समझदारीहरू, वा तिनीहरूको व्यवहारलाई समन्वय गर्न, प्रतिस्पर्धालाई प्रतिबन्धित गर्न र पारस्परिक लाभहरू प्राप्त गर्नको लागि तदनुरूप व्यवस्थाहरू समाविष्ट गर्दछ। यी सम्झौताहरूमा कृत्रिम मूल्य निर्धारण (price-fixing), कोटा, बजार विनियोजन, बोलपत्र प्रक्रियामा धाँधली वा अन्य प्रतिस्पर्धी विरोधी अभ्यासहरू (anti-competitive practices) समावेश हुन सक्छन्।
- कृत्रिम मूल्य निर्धारण (Price Fixing): नियन्त्रित मूल्य निर्धारण एक सामान्य अभ्यास हो जहाँ प्रतिस्पर्धी फर्महरू नाफा अधिकतम गर्न र मूल्य प्रतिस्पर्धा हटाउन कृत्रिम रूपमा उच्च स्तरहरूमा मूल्यहरू सेट गर्न र कायम राख्न सहमत हुन्छन्। कृत्रिम मूल्य निर्धारण सम्झौताहरूले बजार मूल्यहरू नियन्त्रण गर्न र प्रतिस्पर्धीहरू बीच एकरूपता सुनिश्चित गर्न न्यूनतम मूल्य (minimum prices), मूल्य फ्लोर(price floors), मूल्य सिलिङ्ग(price ceilings) वा मूल्य स्थिरीकरण संयन्त्रहरू(price stabilization mechanisms) समावेश गर्छन।
- बजार विनियोजन (Market Allocation): मिलेमतोले प्रतिस्पर्धी फर्महरू प्रतिस्पर्धाबाट बच्न र बजार साझेदारी कायम राख्न बजार, क्षेत्रहरू, ग्राहकहरू वा उत्पादनहरू आपसमा विभाजन गर्न सहमत हुन्छन्। बजार विनियोजन सम्झौताहरूले भौगोलिक बजार विभाजन (geographic market segmentation), ग्राहक विनियोजन वा प्रतिस्पर्धीहरूद्वारा प्रवेश वा विस्तारलाई प्रतिबन्धित गर्न उत्पादन भिन्नता (product differentiation) समावेश गर्छन।
- उत्पादन प्रतिबन्धहरू (Output Restrictions): मिलेमतोले आपूर्ति सीमित गर्न, कृत्रिम अभाव सिर्जना गर्न र बजारमा मूल्यहरू बढाउन सदस्य फर्महरूमा उत्पादन प्रतिबन्ध वा उत्पादन कोटाहरू लागू गर्न सक्छन्। उत्पादन प्रतिबन्धहरूले मूल्य स्तर कायम राख्न (maintain price levels), अत्यधिक आपूर्ति रोक्न (prevent oversupply), उत्पादन क्षमता र सूची स्तरहरू (production capacity and inventory levels) नियन्त्रण गरेर बजार अवस्था स्थिर गर्न मद्दत गर्न सक्छ।
- कार्यान्वयन संयन्त्रहरू (Enforcement Mechanisms): मिलेमतो सामान्यतया कार्यान्वयन संयन्त्रहरू, निगरानी प्रणालीहरू वा मिलेमतो सम्झौताहरूको पालना सुनिश्चित गर्न र सदस्य फर्महरूद्वारा दलबदल वा धोखाधडीलाई रोक्नको लागि प्रतिबन्धहरूमा निर्भर हुन्छन्। कार्यान्वयन संयन्त्रहरूमा दण्ड (penalties), जरिवाना (fines), कार्टेलबाट निष्कासन (expulsion from the cartel), वा उल्लङ्घन गर्नेहरू विरुद्ध बदला लिने धम्कीहरू (threats of retaliation against violators) समावेश हुन सक्छन्।
- गोपनीयता र बिश्वसनियता (Secrecy and Confidentiality): कार्टेलहरूले प्रायः गोप्य रूपमा काम गर्छन् र प्रतिष्पर्धी फर्महरूद्वारा पत्ता लगाउन (detection), अभियोजन (prosecution) वा नियामक छानबिन (regulatory scrutiny) बाट बच्न गोपनीयता कायम राख्छन्। तिनीहरूले छदमभेषी संचार च्यानल (encrypted communication channels), गोप्य बैठकहरू, वा कोड शब्दहरू तिनीहरूका गतिविधिहरू लुकाउन र कार्टेल व्यवहारलाई सावधानीपूर्वक समन्वय गर्न प्रयोग गर्न सक्छन्।
- प्रतिष्पर्धा विरोधी प्रभावहरू (Anti-competitive Effects): मिलेमतोले प्रतिस्पर्धा घटाएर, मूल्यहरू बढाएर, उपभोक्ता छनोटलाई सीमित गरेर, नवप्रवर्तनलाई रोक्न (stifling innovation) र बजार परिणामहरू विकृत गरेर (distorting market outcomes) बजारहरू, उपभोक्ताहरू र अर्थव्यवस्थामा महत्त्वपूर्ण विरोधी-प्रतिष्पर्धी प्रभावहरू पार्न सक्छन्। मिलेमतोले उपभोक्ता कल्याण (consumer welfare)लाई हानि पुर्याउँछन्, आर्थिक दक्षतामा बाधा (impede economic efficiency) पुर्याउँछन्, र स्वतन्त्र र खुला प्रतिस्पर्धाका फाइदाहरूलाई (benefits of free and open competition) कमजोर बनाउँछन्।
- कानूनी र नियामक ढाँचाहरू (Legal and Regulatory Frameworks): कार्टेलहरू गैरकानूनी छन् र प्रतिस्पर्धा कानून र नियामक ढाँचाहरू अन्तर्गत विश्वभरका अधिकांश न्यायक्षेत्रहरूमा निषेधित छन्। प्रतिस्पर्धा अधिकारीहरू (Competition authorities), जस्तै एन्टिट्रस्ट एजेन्सीहरू (antitrust agencies) वा प्रतिस्पर्धा आयोगहरूले (competition commissions), सक्रिय रूपमा अनुसन्धान (investigate), अभियोजन (prosecute), र प्रतिस्पर्धा विरोधी व्यवहार (anti-competitive behavior), मिलीभगत (collusion), वा प्रतिस्पर्धा कानूनहरूको उल्लङ्घनको लागि कार्टेलहरूलाई दण्डित गर्छन्।
निष्कर्ष
सारांशमा, मिलेमतोले प्रतिस्पर्धालाई प्रतिबन्ध लगाउन, बजार मूल्यहरू नियन्त्रण गर्न, बजार साझेदारी बाँडफाँड गर्न, वा अन्य प्रतिस्पर्धा विरोधी अभ्यासहरूमा संलग्न हुन प्रतिस्पर्धी फर्महरू बीचको मिलीभगत गर्दछ। मिलेमतोले उपभोक्ताहरूलाई हानि पुर्याउँछ, बजार परिणामहरू विकृत गर्छ, र स्वतन्त्र र खुला प्रतिस्पर्धाका फाइदाहरूलाई कमजोर बनाउँछ, त्यसकारण नियामकहरू, नीति निर्माताहरू, र निष्पक्ष र प्रतिस्पर्धी बजार प्रवर्द्धन गर्न प्रयास गर्ने प्रतिस्पर्धा अधिकारीहरूको लागि महत्त्वपूर्ण यो चिन्ताको विषय हो।
