नेपाल आयल निगम लिमिटेड, बरिष्ठ सहायक (प्रशासन/लेखा) [परीक्षा मिति: २०८१/१०/१०] (पूर्णांक: ५ )
विधिको शासन Vs कानूनद्वारा शासन बारे बुझ्न यहाँ क्लिक गर्नुहोस ।
कानुनी शासन (Rule of Law) लोकतन्त्रको आधार स्तम्भ हो जसले राज्यमा समानता, न्याय, र मौलिक अधिकारको सुनिश्चितता गर्छ। यसले शासनका सबै पक्षलाई एकै प्रकारको कानूनी अधिकार र दायित्वहरूमा बाँध्दै लोकतन्त्रलाई बलियो बनाउँछ। कानूनको शासनले निष्पक्षता, न्याय, जवाफदेहिता, पारदर्शिता, समानता र मौलिक हकको संरक्षण गरी लोकतन्त्रलाई सुदृढ बनाउँछ। यसले कानून सर्वोच्च हुने, उक्त कानून सत्तामा रहेका/सत्ता बाहिर रहेका सबैलाई समान र निष्पक्ष रूपमा लागू हुने कुरा सुनिश्चित गर्दछ। यसले नियन्त्रण र सन्तुलनको माध्यमबाट शक्तिको दुरुपयोगलाई रोक्दछ, अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता र नागरिकको भेला हुने स्वतन्त्रता जस्ता मौलिक अधिकारहरूको संरक्षण गर्दछ। संस्थाहरूमा विश्वास/पारदर्शिता प्रवर्द्धन गर्दै कानूनको शासनले शान्तिपूर्ण द्वन्द्व समाधानका लागि संयन्त्र उपलब्ध गराएर लोकतान्त्रिक सिद्धान्तहरू जीवित रहने स्थिर वातावरण सिर्जना गर्छ।
सैद्धान्तिक रूपमा लोकतन्त्र “जनताद्वारा, जनताका लागि र जनताको शासन हो “भन्ने धारणामा आधारित छ, जसका लागि निष्पक्षता र निष्पक्षता सुनिश्चित गर्ने कानुनी ढाँचा चाहिन्छ। व्यावहारिक रूपमा, कानूनको शासनले सत्तामा रहेका नेताहरूलाई सामान्य नागरिक जस्तै समान कानूनको अधीनमा राखेर शक्तिको एकाग्रतालाई रोक्छ। यसले नागरिक स्वतन्त्रताको संरक्षण गर्छ, सक्रिय नागरिक सहभागिता प्रवर्द्धन गर्दछ। यसले पारदर्शितालाई बढावा दिन्छ र सरकारी अधिकारीहरूलाई जवाफदेही बनाउँछ।
कानुनी शासनले लोकतन्त्रलाई कसरी मजबूत पार्दछ?
समानता र न्यायको सुनिश्चितता: लोकतन्त्र सामाजिक, आर्थिक वा राजनैतिक हैसियत जस्तोसुकै भए पनि कानूनको अगाडि सबै व्यक्ति समान छन् भन्ने धारणामा आधारित हुन्छ। कानूनको शासनले जाति, धर्म, लिङ्ग वा राजनीतिक सम्बद्धताको आधारमा हुने भेदभावलाई रोक्छ। कानुनी शासनले सबै नागरिकलाई एकै रुपमा व्यवहार गर्दछ। कुनै पनि व्यक्ति, चाहे त्यो साधारण नागरिक होस् वा सरकारका उच्च अधिकारी, सबैलाई कानूनी प्रक्रियामा समान अधिकार हुन्छ। यसले लोकतन्त्रमा समानताको भावना बलियो बनाउँछ।
जवाफदेहिता र पारदर्शिता प्रवर्द्धन गर्दछ: कानुनी शासनले सरकारलाई कानूनी दायरामा राख्दछ र यसले सरकारका अधिकारीलाई आफ्नो कार्यमा जवाफदेही र पारदर्शि बनाउँछ। यसले भ्रष्टाचार र शक्तिको दुरुपयोग रोक्न मद्दत गर्दछ, जसले लोकतन्त्रलाई सुदृढ बनाउँछ।
मौलिक अधिकारको संरक्षण: कानुनी शासनले नागरिकका मौलिक अधिकारहरूको रक्षा गर्छ। यसले लोकतान्त्रिक प्रणालीमा नागरिकहरूको स्वतन्त्रता र अधिकारलाई सुनिश्चित गर्दछ।
न्यायमा पहुँच: कानुनी शासनले न्यायालयलाई स्वतन्त्र र निष्पक्ष बनाइ नागरिकहरूलाई कानूनी विवाद समाधानका लागि सहज पहुँच उपलब्ध गराउँछ। यसले लोकतान्त्रिक प्रक्रिया र मौलिक अधिकारहरूको पालनमा मद्दत पुर्याउँछ।
शक्तिको पृथकीकरण: कानुनी शासनले शक्तिको पृथकीकरणको अवधारणालाई लागू गर्दछ, जसले सरकारका विभिन्न अंगहरू (कार्यपालिका, विधायिका, र न्यायपालिका) लाई सुसंगत र विवेकपूर्ण कार्य गर्ने जिम्मेवारी दिन्छ। यसले लोकतन्त्रमा आत्मनिर्भरता र पारदर्शिता ल्याउँछ।
नागरिकलाई सशक्त बनाउँछ/नागरिक सहभागितालाई प्रोत्साहित गर्दछ: लोकतन्त्र सक्रिय नागरिक सहभागितामा निर्भर हुन्छ । कानूनको शासनले नागरिकहरूलाई अन्यायपूर्ण निर्णयहरूलाई चुनौती दिन, उनीहरूको अधिकारको माग गर्न र शासनमा भाग लिन सक्षम बनाउँछ। जब नागरिकहरूले कानूनहरू निष्पक्ष र न्यायपूर्ण छन् भन्ने विश्वास गर्छन्, उनीहरूले मतदान र वकालत जस्ता लोकतान्त्रिक प्रक्रियाहरूमा सक्रिय रूपमा संलग्न हुने सम्भावना बढी हुन्छ।
शान्तिपूर्ण द्वन्द्व समाधानलाई प्रोत्साहन गर्छ: लोकतन्त्रमा विवाद अपरिहार्य हुन्छ । कानूनको शासनले द्वन्द्वहरू समाधान गर्न, हिंसा वा अधिनायकवादी कार्यवाहीबाट बच्न निष्पक्ष प्रणाली अवलम्वन गर्दछ।
न्यायिक स्वतन्त्रतालाई प्रोत्साहन गर्दछ: कानूनको शासनमा न्यायपालिका बलियो रूपमा रहन्छ, जसले न्याय र शासनमा निष्पक्षता सुनिश्चित गर्दछ।
स्वतन्त्र र निष्पक्ष निर्वाचन : कानूनको शासनले निर्वाचन प्रक्रियाहरू निष्पक्ष, पारदर्शी र विश्वसनीय रूपमा सम्पन्न गराई लोकतन्त्रमा जनताको विश्वास कायम राख्छ।
आर्थिक विकास: कानुनी वातावरण सिर्जना गरेर कानूनको शासनले लगानी आकर्षित गर्दछ र आर्थिक स्थिरतालाई बढावा दिन्छ, जसले लोकतान्त्रिक वृद्धिलाई प्रवर्द्धन गर्दछ।
राजनीतिक स्थायित्व: जब कानूनहरू निरन्तर र निष्पक्ष रूपमा लागू हुन्छन्, द्वन्द्व कम हुन्छ र लोकतान्त्रिक प्रक्रियामा विश्वास निर्माण हुनपुग्छ ।
अल्पसंख्यक अधिकारको संरक्षण गर्दछ: कानूनको शासनले अल्पसंख्यक समूहहरूको अधिकार र हितको रक्षा गर्दै, लोकतन्त्रमा समावेशीतालाई बढावा दिएर बहुसंख्यकको अत्याचारलाई रोक्छ।
प्रेस स्वतन्त्रता: स्वतन्त्र प्रेस लोकतन्त्रको लागि आवश्यक छ, र कानूनको शासनले पत्रकार र मिडिया आउटलेटहरूलाई अनुचित प्रभावबाट जोगाउँछ।
अन्तर्राष्ट्रिय विश्वसनीयता बढाउँछ: कानूनको शासनद्वारा शासित लोकतन्त्रले अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चहरूमा सहकार्य गर्ने क्षमतालाई बढाउँदै विश्वव्यापी रूपमा सम्मान र विश्वास प्राप्त गर्छ।
यसरी कानुनी शासनले नागरिकका अधिकारहरूको रक्षा, सरकारको जवाफदेहीता, समानता र न्याय सुनिश्चित गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्दै लोकतन्त्रलाई मजबूत बनाउँछ । यसले लोकतन्त्रको मूल्य र सिद्धान्तलाई सुदृढ गर्न मद्दत गर्दछ, र राष्ट्रको स्थायित्व र समृद्धिमा योगदान पुर्याउँछ।
