सामाजिक सुरक्षा

सामाजिक सुरक्षा

सामाजिक सुरक्षाले आर्थिक कठिनाइ वा जीवन संक्रमण (economic hardship or life transitions) को सामना गरिरहेका व्यक्तिहरू र परिवारहरू विशेष गरी सेवानिवृत्ति, अशक्तता, बेरोजगारी वा अन्य परिस्थितिहरूमा (retirement, disability, unemployment, or other circumstances) आर्थिक सहयोग र सहायता प्रदान गर्न डिजाइन गरिएको सरकारी कार्यक्रमहरू र नीतिहरूको प्रणाली (system of government programs and policies) लाई जनाउँछ । सामाजिक सुरक्षाको प्राथमिक लक्ष्य भनेको आर्थिक सुरक्षा प्रवर्द्धन (economic security) , गरिबी न्यूनीकरण (reduce poverty) र समाजका सबै सदस्यहरूको आधारभूत जीवनस्तर सुनिश्चित (ensure a basic standard of living) गर्नु हो।

सामाजिक सुरक्षा प्रणालीका प्रमुख अंग र विशेषताहरू

सामाजिक सुरक्षा प्रणालीका केही प्रमुख अंग र विशेषताहरू छन्:

• निवृत्ति सुविधा/लाभ (Retirement Benefits) : सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रममा निवृत्तिभरण सुविधामार्फत योग्य व्यक्तिहरूलाई उनीहरुले आफ्नो सेवा अवधिमा गरेको योगदान अनुरुप सुबिधा रकम नियमित रूपमा भुक्तानीहरू दिईन्छ। यी लाभहरूले सेवानिवृत्तहरूलाई वृद्धावस्थामा आम्दानीको स्रोत कायम राख्न  मद्दत गर्दछ।
• असक्षमता लाभहरू (Disability Benefits) : सामाजिक सुरक्षा प्रणालीहरूले शारीरिक वा मानसिक अशक्तताको कारणले काम गर्न नसक्ने व्यक्तिहरूलाई असक्षमता लाभहरू पनि प्रदान गर्न सक्छ। यी लाभहरूले अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू र तिनीहरूका परिवारहरूका लागि जीवन व्यय (living expenses) , चिकित्सा हेरचाह र अन्य आवश्यकताहरू पुरा गर्न आर्थिक सहयोग प्रदान गर्दछ।
• बेरोजगारी सुविधा/लाभ (Unemployment Benefits) : सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रमहरूमा बेरोजगारी लाभहरू समावेश हुन सक्छन्, जसले आफ्नो कुनै गल्ती बिना काम गुमाएका कामदारहरूलाई अस्थायी आर्थिक सहायता (temporary financial assistance) प्रदान गर्दछ। यी लाभहरूले बेरोजगार व्यक्तिहरूलाई आधारभूत आवश्यकताहरू पुरा गर्न मद्दत गर्दछ।
• उत्तरजीवी लाभ (Survivor Benefits) : सामाजिक सुरक्षा प्रणालीले मृत कामदारका आश्रितहरू पति/पत्नी/बच्चाहरूलाई जीवित लाभ (survivor benefits) हरू प्रदान गर्छन्। यी लाभहरूले जीवित परिवारका सदस्यहरूलाई जीवन बिताउने खर्च, बाल हेरचाह, शिक्षा र अन्य आवश्यकताहरू पूरा गर्न मद्दत गर्दछ।
• हेल्थकेयर कभरेज (Healthcare Coverage) : सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रमहरूमा स्वास्थ्य सेवा कभरेज वा सहायताको प्रावधानहरू समावेश छन्। यी कार्यक्रमहरूले योग्य व्यक्तिहरू र सेवानिवृत्तहरूका लागि अस्पताल हेरचाह, डाक्टरको भेट, प्रिस्क्रिप्शन ड्रग्स खर्च र रोकथाम हेरचाह (preventive care) सहित किफायती स्वास्थ्य सेवाहरूमा पहुँच प्रदान गर्दछ।
• मध्यम-परीक्षण सहायता (Means-Tested Assistance) : अघिल्लो काम र योगदान (prior work and contributions) हरूमा आधारित योगदानमा आधारित सामाजिक सुरक्षा लाभहरू एवं नियमित सामाजिक सुरक्षा प्रणालीमा संलग्न हुन पाउने योग्यता नपुगेकाहरुका लागि धेरै देशहरूमा कम आय भएका व्यक्तिहरू र परिवारहरूलाई सहायता प्रदान गर्न मध्यम-परीक्षण सामाजिक सहायता कार्यक्रमहरू (means-tested social assistance programs) कार्यान्वयनमा लगिन्छ । । यी कार्यक्रमहरूले आवश्यकतामा परेकाहरूलाई लक्षित सहायता प्रदान गरेर गरिबी र असमानतालाई ( poverty and inequality) सम्बोधन गर्ने लक्ष्य राख्छन्।
• अनुदान संयन्त्र (Funding Mechanisms) :  सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रमहरू सामान्यतया आयकर, रोजगारदाता योगदान, सरकारी अनुदान र अन्य राजस्व स्रोतहरूको संयोजन मार्फत funded हुन्छन्। यसरी सङ्कलन गरिएको रकम सामाजिक सुरक्षा प्रणालीको दीर्घकालीन दिगोपन र पर्याप्तता (long-term sustainability and adequacy of the social security system) सुनिश्चित गर्ने लक्ष्यका साथ लाभ भुक्तानी (benefit payments) , प्रशासनिक लागत (administrative costs) र कार्यक्रम सञ्चालन (program operations) गर्न प्रयोग गरिन्छ।

निष्कर्ष

समग्रमा, सामाजिक सुरक्षाले सामाजिक र आर्थिक कल्याण प्रवर्द्धन गर्न, असमानता कम गर्न र आवश्यकताको समयमा व्यक्ति र परिवारलाई आर्थिक कठिनाइबाट जोगाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। समर्थन र सहयोगको सुरक्षा जाल प्रदान गरेर (a safety net of support and assistance) सामाजिक सुरक्षा प्रणालीहरूले समग्र समाजको लागि लचिलोपन, स्थिरता र समृद्धि (resilience, stability, and prosperity) निर्माण गर्न मद्दत गर्दछ।